Από τη μία γνωρίζουμε ότι η φλούδα των φρούτων και των λαχανικών περιέχει πολλές φυτικές ίνες, βιταμίνες, μέταλλα και άλλα θρεπτικά συστατικά, Από την άλλη υπάρχει ο φόβος ότι η φλούδα μπορεί να περιλαμβάνει φυτοφάρμακα. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Να ξεφλουδίζουμε τα φρούτα και τα λαχανικά ή απλώς να τα πλένουμε;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Τι είναι φυτοφάρμακα;
Φυτοφάρμακα
Φυτοφάρμακα είναι χημικές ουσίες ή βιολογικοί παράγοντες που χρησιμοποιούνται για να βελτιωθεί η παραγωγή, η αποθήκευση και η μεταφορά των φυτών και των προϊόντων τους. Τα φυτοφάρμακα προστατεύουν τα φυτά από διάφορους μικροοργανισμούς και αρρώστιες, οι οποίες μπορούν να παρεμποδίσουν την παραγωγή και να μειώσουν τη σοδειά. Τα φυτοφάρμακα έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο τη γεωργία καθώς λόγω των ουσιών αυτών έχει αυξηθεί η παραγωγή στα περισσότερα σιτηρά, φρούτα και λαχανικά.
Οι καταναλωτές, όμως, από τη μεριά μας ανησυχούμε αν τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην υγεία μας όσο και το περιβάλλον. Στοιχεία δείχνουν ότι τα φυτοφάρμακα μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα των υδάτων και του εδάφους, τη βιοποικιλότητα και το οικοσύστημα.
Πώς ελέγχεται η ασφάλεια των φυτοφαρμάκων;
Πώς ελέγχεται η ασφάλεια των φυτοφαρμάκων;
Υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) για την έγκριση των φυτοφαρμάκων. Η νομοθεσία είναι αυστηρή και θεσπίζει συγκεκριμένους κανονισμούς για ορθές αγροτικές πρακτικές που αφορούν τον ψεκασμό, τη συγκομιδή, την αποθήκευση και την κατανάλωση του καρπού. Με αυτόν τον τρόπο η ΕΕ διασφαλίζει ότι η διάσπαση του φυτοφαρμάκου θα είναι τέτοια ώστε τα υπολείμματα που μένουν στον καρπό θα είναι σε τέτοιο επίπεδο που με βάση τις μελέτες δεν είναι επιβλαβή ούτε για την υγεία μας ούτε για το περιβάλλον.
Τα υπολείμματα είναι μικρές ποσότητες φυτοφάρμακων ή προϊόντων που προκύπτουν από τον μεταβολισμό τους, τα οποία παραμένουν στο φρούτο ή το λαχανικό και μετά τη συγκομιδή του και με αυτό τον τρόπο περνούν μέσα στην τροφική αλυσίδα.
Η μεγάλη ποσότητα υπολειμμάτων και η χρόνια και η υπερβολική έκθεσή τους σε αυτές μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας, όπως νευροτοξικότητα, καρκινογενέσεις και κυτταρικές δυσπλασίες.
Μπορεί οι κανονισμοί που έχουν θεσπιστεί για τις γεωργικές πρακτικές να είναι αυστηροί, επειδή όμως ο ελεγκτικός μηχανισμός δεν είναι εξίσου αυστηρός (ώστε να είμαστε σίγουροι ότι εφαρμόζονται οι συγκεκριμένες πρακτικές). Για αυτόν τον λόγο η παρουσία υπολειμμάτων μπορεί να αποτελεί πρόβλημα και να προκαλεί ανησυχία για την υγεία μας και το περιβάλλον μας.
Εμείς ως απλοί καταναλωτές τι μπορούμε να κάνουμε;
Για να μην έχει κάποιο φρούτο ή λαχανικό υπόλειμμα θα πρέπει:
- Πρώτον, να έχει χρησιμοποιηθεί το φυτοφάρμακο στη σωστή δόση όπως ορίζεται από τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον παρασκευαστή του φυτοφαρμάκου
ΚΑΙ
- Δεύτερον, να έχουν τηρηθεί οι ορθές γεωργικές πρακτικές όσο αφορά τη στιγμή συγκομιδής και το σωστό διάστημα αναμονής και αποθήκευσης του προϊόντος.
Τότε το φρούτο και το λαχανικό είναι κατάλληλο προς βρώση.
Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε ως απλοί καταναλωτές αν έχουν τηρηθεί οι κανόνες ορθής καλλιέργειας;
Δυστυχώς η απάντηση είναι ότι δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε! Οπότε τι κάνουμε;
Μήπως να επιλέξουμε φρούτα και λαχανικά βιολογικής καλλιέργειας;
βιολογική καλλιέργεια
Στη βιολογική καλλιέργεια επιτρέπεται η χρήση φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων, όπως ορίζεται από τη σχετική νομοθεσία, που είναι πολύ λίγα σε αριθμό, και όταν η χρήση τους γίνεται σύμφωνα με την ετικέτα και τις οδηγίες χρήσης (δοσολογία, χρόνος εφαρμογής, συνθήκες αποθήκευσης/χρήσης και απόρριψης), οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον αποφεύγονται. Και πάλι όμως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ως απλοί καταναλωτές αν οι παραγωγοί βιολογικής καλλιέργειας έχουν τηρήσει τα παραπάνω.
Έρευνες δείχνουν ότι το πλύσιμο ή/και το ξεφλούδισμα των φρούτων και των λαχανικών μπορούν να μειώσουν τα υπολείμματα σε φυτοφάρμακα.
Οπότε τώρα το ερώτημα που προκύπτει είναι:
Να πλένουμε τα φρούτα και τα λαχανικά ή να τα ξεφλουδίζουμε; Τι είναι καλύτερο;
Πλύσιμο φρούτων
Ξεφλούδισμα μήλου
Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή.
Το πλύσιμο με καθαρό νερό βρύσης απομακρύνει τη βρωμιά, τις ακαθαρσίες και κάποια μικρόβια, αλλά δεν είναι τόσο αποτελεσματικό στην απομάκρυνση των υπολειμμάτων, γιατί τα περισσότερα είναι υδροφοβικά (διώχνουν το νερό και έτσι τα φυτοφάρμακα αυτά δεν μπορούν να απομακρυνθούν με το νερό. Ας σκεφτεί κάποιος ότι αν ήταν υδρόφιλα η βροχή θα τα απομάκρυνε και καθιστούσε τη χρήση τους περιττή).
Πολλοί επίσημοι φορείς συστήνουν το πλύσιμο με καθαρό τρεχούμενο νερό μαζί με τρίψιμο της φλούδας με ειδική βούρτσα (όπως αυτή για τα μπιμπερό). Οι έρευνες δείχνουν ότι πολλά από τα υπολείμματα μπορούν να αφαιρεθούν απλά και μόνο από τη μηχανική κίνηση του τριψίματος και πλυσίματος όταν αυτό είναι για τουλάχιστον 30’’ κάτω από τρεχούμενο νερό.
Δυστυχώς όμως δεν μπορούν όμως να αφαιρεθούν όλα. Τι επιλογές έχουμε;
Μία πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα (Wu et al., 2019) εξέτασε διαφορετικούς τρόπους απομάκρυνσης των υπολειμμάτων (για παράδειγμα, απλό πλύσιμο κάτω από τρεχούμενο νερό, μούλιασμα σε διάφορα διαλύματα όπως ενεργού οξυγόνου, νερού με όζον ή μαγειρικής σόδας και μετά πλύσιμο με νερό βρύσης για 30’’).
Μία ακόμη ανασκόπηση (review, ένα είδος έρευνας όπου αξιολογεί τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών που έχουν ασχοληθεί με το ίδιο θέμα) των Bhilwadikar και συνεργατών (2019) συμπέρανε ότι υπάρχουν τρόποι να απομακρύνουμε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό υπολειμμάτων. Οι επιστήμονες έδειξαν ότι νέες μέθοδοι όπως η υψηλή υδροστατική πίεση, το όζον ή το κρύο πλάσμα έχουν πολύ καλό αποτέλεσμα στην απομάκρυνση των υπολειμμάτων.
Τέτοιοι μέθοδοι όμως δυστυχώς δεν είναι πρακτικοί για το καθημερινό νοικοκυριό.
Πώς μπορούμε να απομακρύνουμε τα υπολείμματα εύκολα στο σπίτι μας;
Είτε να ξεφλουδίσουμε τα φρούτα που ξεφλουδίζονται είτε να αφήσουμε τα φρούτα και τα λαχανικά να μουλιάσουν σε ξύδι ή μαγειρική σόδα.
Πάμε όμως να εξετάσουμε τη κάθε μέθοδο ξεχωριστά.
Καμία μέθοδος δεν είναι 100% αποτελεσματική.
Το ξεφλούδισμα μπορεί να απομακρύνει τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων ακόμη και αυτών που έχουν εισχωρήσει στην εφυμενίδα των φρούτων και των λαχανικών. Εφυμενίδα (cuticle) είναι η εξωτερική στρώση του καρπού με υδροφοβικές ιδιότητες (δηλαδή διώχνει το νερό). Από την άλλη όμως ξεφλουδίζοντας τα φρούτα χάνουμε πολλές φυτικές ίνες, μέταλλα, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, φυτοχημικές ουσίες.
Μήπως το μούλιασμα φρούτων και λαχανικών σε κάποιο διάλυμα είναι μια καλύτερη λύση;
Κάποια φυτοφάρμακα απομακρύνονται σε διαλύματα με όξινο pH και κάποια σε διαλύματα με βασικό (αλκαλικό) pH. Για αυτό τον λόγο είναι σημαντικό να μουλιάσουμε τα φρούτα και τα λαχανικά σε 2 διαφορετικά διαλύματα, ένα όξινο και ένα βασικό.
Το όξινο διάλυμα μπορεί να είναι ένα διάλυμα με νερό και ξύδι. Το ξύδι περιέχει οξικό ή ακετικό οξύ. Οι έρευνες δείχνουν ότι το μούλιασμα σε ένα διάλυμα 10% ξυδιού (δηλαδή 10mL ξύδι ανά 100mL νερό) για 20’ μπορεί να μειώσει σημαντικά το υπόλειμμα. (Andrade et al., 2015). Επίσης το όξινο διάλυμμα μπορεί να σκοτώσει και τυχόν μικροοργανισμούς και παράσιτα που υπάρχουν στο φρούτο ή το λαχανικό.
Το αλκαλικό διάλυμα μπορεί να είναι με μαγειρική σόδα (NaHCO3) και νερό. Διαλύουμε τη μαγειρική σόδα σε νερό (2γρ μαγειρική σόδα ανά 100mL νερό) και μουλιάζουμε τα λαχανικά για πάνω από 15’. Μετά τα ξεπλένουμε για 30’’ κάτω από καθαρό τρεχούμενο νερό τρίβοντάς τα (Wu et al., 2019).
Τι μπορούμε να συμπεράνουνε λοιπόν; Να ξεφλουδίζουμε τα φρούτα και τα λαχανικά μας; Πώς να πλένουμε σωστά τα φρούτα και τα λαχανικά;
- Όλα τα φρούτα και τα λαχανικά αρχικά τα πλένουμε κάτω από τρεχούμενο νερό και τρίβουμε με ειδική βούρτσα για 30’’ για να απομακρύνουμε ακαθαρσίες και κάποια μικρόβια.
- Αν το φρούτο ή το λαχανικό έχει σκληρό περίβλημα (όπως για παράδειγμα τo λεμόνι), το τρίβουμε πιο δυνατά.
- Αν το φρούτο ή το λαχανικό έχει μαλακό περίβλημα (όπως για παράδειγμα τα σταφύλια ή οι ντομάτες), το τρίβουμε πιο απαλά.
- Στα φυλλώδη λαχανικά (όπως για παράδειγμα το μαρούλι ή το λάχανο), πετάμε τα εξωτερικά φύλλα.
Από εκεί και πέρα:
- Αν αγοράζουμε βιολογικά φρούτα και λαχανικά και εμπιστευόμαστε τον παραγωγό → τα πλένουμε καλά κάτω καθαρό τρεχούμενο νερό μαζί με τρίψιμο της φλούδας με ειδική βούρτσα.
- Αν αγοράζουμε βιολογικά φρούτα και λαχανικά και δε γνωρίζουμε τον παραγωγό → μουλιάζουμε τα λαχανικά και τα φρούτα σε διάλυμα με νερό και ξύδι και νερό με μαγειρική σόδα και μετά τα πλένουμε κάτω από τρεχούμενο νερό για 30’’ (για περισσότερες λεπτομέρειες δες λίγο πιο πάνω)
- Αν αγοράζουμε συμβατικά φρούτα και λαχανικά θα πρότεινα να ξεφλουδίζουμε αυτά που είναι σε μία λίστα που λέγεται “Dirty Dozen”. Η λίστα “Dirty Dozen” είναι μια λίστα από φρούτα και λαχανικά που βγαίνει κάθε χρόνο και δείχνει ποια φρούτα και λαχανικά περιέχουν τη μεγαλύτερη ποσότητα σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων σύμφωνα με την Environmental Working Group (EWG). Η EWG είναι μία οργάνωση όπου μέσω της έρευνας ενημερώνει το κοινό πάνω σε θέματα υγείας, διατροφής και περιβαλλοντολογικά.
Για το 2022 στη λίστα αυτή ανήκουν:
οι φράουλες, το σπανάκι, το kale και κάποια ακόμη πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα νεκταρίνια, τα μήλα, τα σταφύλια, οι πιπεριές, τα κεράσια, τα ροδάκινα, τα αχλάδια, το σέλερυ και η ντομάτα.
*Όποιο φρούτο ή λαχανικό δεν ξεφλουδίζεται θα πρέπει να το μουλιάζουμε σε διάλυμα με νερό και ξύδι και νερό με μαγειρική σόδα και μετά τα πλένουμε κάτω από τρεχούμενο νερό για 30’’.
- Αν αγοράζουμε συμβατικά φρούτα και λαχανικά που βρίσκονται χαμηλά στη λίστα της EWG και δεν ξεφλουδίζονται μουλιάζουμε σε διάλυμα με νερό και ξύδι και νερό με μαγειρική σόδα και μετά τα πλένουμε κάτω από τρεχούμενο νερό για 30’’. Αυτά που ξεφλουδίζονται όπως για παράδειγμα το αβοκάντο ή ο ανανάς τα πλένουμε καλά κάτω καθαρό τρεχούμενο νερό μαζί με τρίψιμο της φλούδας με ειδική βούρτσα
Για το 2022 χαμηλά στη λίστα της EWG ήταν (που σημαίνει ότι έχουν μικρή περιεκτικότητα σε υπολείμματα):
το αβοκάντο, το καλαμπόκι, ο ανανάς, τα κρεμμύδια, η παπάγια, τα κατεψυγμένα μπιζέλια και τα σπαράγγια.
Για πληροφορίες σε θέματα διατροφής μπορείς να μας ακολουθήσεις στο Instagram Facebook ή αν χρειάζεσαι εξατομικευμένες συμβουλές μπορείς να κλείσεις το ραντεβού σου εδώ.
Βιβλιογραφία
- Bhilwadikar T, Pounraj S, Manivannan S, Rastogi NK & Negi Decontamination of Microorganisms and Pesticides from Fresh Fruits and Vegetables: A Comprehensive Review from Common Household Processes to Modern Techniques. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. 2019;18:1003-38.
- Andrade G, Monteiro S, Francisco J, Figueiredo L, Rocha A & Tornisielo V. Effects of Types of Washing and Peeling in Relation to Pesticide Residues in Tomatoes. Journal of the Brazilian Chemical Society. 2015 doi:26.10.5935/0103-5053.20150179.
- Nguyen TT, Rosello C, Bélanger R & Ratti C. Fate of Residual Pesticides in Fruit and Vegetable Waste (FVW) Processing. Foods. 2020;15:1468. doi: 10.3390/foods9101468. PMID: 33076324; PMCID: PMC7602544.
- Wu Y, An Q, Li D, Wu J & Pan C. Comparison of Different Home/Commercial Washing Strategies for Ten Typical Pesticide Residue Removal Effects in Kumquat, Spinach and Cucumber. International Journal of Environmental Research in Public Health. 2019;16:472. doi: 10.3390/ijerph16030472.
- Dirty Dozen. EWG’s 2022 Shopper’s Guide to Pesticides in Produce. https://www.ewg.org/foodnews/dirty-dozen.php
- Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Εισροές Εγκεκριμένες για Χρήση στη Βιολογική Γεωργία. 2022 http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer-2/biologikgeorgiaktinotrofia/11670-egekrimenes-biologikh-georgia100821
