τύποι γλουτένης

Η γλουτένη σχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα ασθενειών: 

  • κοιλιοκάκη (gluten-sensitive enteropathy or celiac disease -CD) 
  • ευαισθησία στη γλουτένη απουσία κοιλιοκάκης ή αλλιώς «μη κοιλιοκακική νόσος» (non-celiac gluten sensitivity -NCGS)
  • αταξία από γλουτένη (gluten ataxia) και 
  • ερπητοειδής δερματίτιδα (dermatitis herpetiformis -DH) 

Τι είναι η γλουτένη;

Είναι ένα σύμπλεγμα πρωτεΐνης που βρίσκεται σε πολλά σιτηρά, όπως σιτάρι, σίκαλη, κριθάρι, ζέα. ​ Γλουτένη, όμως, μπορεί κανείς να βρει και σε διάφορα τρόφιμα καθώς χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία τροφίμων λόγω της ιδιότητάς της να λειτουργεί ως πηκτικός και συνοχικός παράγοντας, για γεύση και για χρώμα.

Αποτελείται από δύο κύριες πρωτεΐνες:

  1. τη γλιαδίνη και
  2. τη γλουτενίνη

Η γλουτένη σχετίζεται με ορισμένα ιατρικά προβλήματα. Πάμε να δούμε ποιά είναι αυτά.  

χέρια που κρατάνε σιτάρι

Κοιλιοκάκη

Η κοιλιοκάκη είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα και για να είμαστε ακριβείς, μια αυτοάνοση εντερίτιδα. Κύριο κλινικό της συμπτώματα είναι η καταστροφή του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου και των εντερικών λαχνών. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε γαστρεντερικές δυσλειτουργίες (όπως διάρροια, μετεωρισμό, κοιλιακό άλγος) και εμποδίζει πολλά θρεπτικά συστατικά των τροφών να απορροφηθούν (όπως βιταμίνες του συμπλέγματος Β, σίδηρος, ασβέστιο). Έτσι, προκύπτει τελικά μία ευρεία γκάμα κλινικών συμπτωμάτων λόγω των διατροφικών ελλείψεων που δημιουργούνται:  

  1. αναιμία
  2. κόπωση 
  3. απώλεια βάρους
  4. καθυστερημένη ανάπτυξη στα παιδιά
  5. μείωση της οστικής πυκνότητας
  6. νευρολογικά προβλήματα
  7. μειωμένη λειτουργία της σπλήνας
  8. αυξημένα ηπατικά ένζυμα
  9. δερματίτιδα  

Η ασθένεια αυτή μπορεί να επηρεάσει άτομα οποιασδήποτε ηλικίας και χαρακτηρίζεται από δυσανεξία στη γλουτένη. 

Πώς μπορεί η γλουτένη καταστρέφει τον βλενογόννο του λεπτού εντέρου στην κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη είναι μια ασθένεια όπου το ανοσοποιητικό σύστημα «επιτίθεται» στις εντερικές λάχνες με την κατανάλωση γλουτένης. Τι είναι οι εντερικές λάχνες; Eίναι μικροσκοπικές προεκβολές του βλενογόννου του εντέρου, που αυξάνουν την εσωτερική επιφάνειά του και παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. 

Πώς γίνεται η διάγνωση της κοιλιοκάκης;

Η τελική διάγνωση της κοιλιοκάκης γίνεται αφού:

  1. βγουν οι αιματολογικές εξετάσεις θετικές για IgA-EMA και IgA-tTG 
  2. γίνουν ιστολογικές εξετάσεις μετά από βιοψία του λεπτού εντέρου και 
  3. υπάρχει κλινική και αιματολογική βελτίωση των συμπτωμάτων μετά τον αποκλεισμό της γλουτένης

Ποια είναι η θεραπεία της κοιλιοκάκης;

Η θεραπεία για τα άτομα με κοιλιοκάκη παραμένει εδώ και χρόνια η δίαιτα ελεύθερης γλουτένης. Η συγκεκριμένη δίαιτα  βοηθάει τον ασθενή με κοιλιοκάκη να επαναφέρει τη μορφολογία του λεπτού εντέρου, καθώς το έντερο δεν εκτίθεται στην ουσία που προκαλεί την καταστροφή του βλενογόννου του λεπτού εντέρου.

αλεύρι που γράφει gluten

Ευαισθησία στη Γλουτένη Απουσία Κοιλιοκάκης

Η ευαισθησία στη γλουτένη απουσία κοιλιοκάκης ή αλλιώς «μη κοιλιοκακική νόσος» (NCGS) είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από εντερικά φουσκώματα (κοιλιακό άλγος, αυξημένη εντερική διαπερατότητα) και εξωεντερικά συμπτώματα (αδυναμία συγκέντρωσης, κεφαλαλγία, μούδιασμα, πόνος στις αρθρώσεις και τους μύες και δερματικά εξανθήματα) που σχετίζονται με την κατανάλωση τροφών που περιέχουν γλουτένη. Τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν με την απομάκρυνση της γλουτένης. 

Η διάγνωση της NCGS γίνεται εξ αποκλεισμού της κοιλιοκάκης ή αλλεργίας στα σιτηρά. Δεν υπάρχει δηλαδή επίσημη διάγνωση για NCGS. 

Συνήθως, στην περίπτωση αυτή, αποκλείουμε τη γλουτένη για 6-8 εβδομάδες και μετά έχουμε επαναεισαγωγή σε συνδυασμό πάντα με την καταγραφή ενός διατροφικού ημερολογίου συμπτώματος-τρόφιμου. 

Είναι δύσκολο να γίνει η διάγνωσή της καθώς το «placebo effect» (το φαινόμενο του «εικονικού φαρμάκου») μπορεί να ασκήσει μια ισχυρή επιρροή και να μας κάνει να αντιληφθούμε βελτίωση των συμπτωμάτων. Να σημειώσουμε, επίσης, ότι τα τεστ δυσανεξίας δεν αποτελούν διαγνωστικά ή θεραπευτικά εργαλεία καθώς η μέθοδος λειτουργίας τους δεν έχει επιστημονική βάση (υπάρχει και η σχετική υπουργική απόφαση για τα τεστ δυσανεξίας).

Αταξία από Γλουτένη

Η αταξία από γλουτένη είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα όπου η κατανάλωση γλουτένης οδηγεί σε βλάβες στην παρεγκεφαλίδα του εγκεφάλου και έπειτα σε αταξία. Στην αταξία έχουμε έλλειψη μυϊκού συντονισμού και εκούσιων κινήσεων. Άτομα με αταξία από γλουτένη έχουν συνήθως αυξημένα αντισώματα IgA-EMA και IgA-tTG στον εγκέφαλο.

Μια δίαιτα ελεύθερης γλουτένης μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις, βέβαια, η βλάβη στην παρεγκεφαλίδα είναι μη αναστρέψιμη και μπορεί να οδηγήσει σε ατροφία (συρρίκνωση της παρεγκεφαλίδας) και νευροεκφυλισμό.

Ερπητοειδής Δερματίτιδα

Η ερπητοειδής δερματίτιδα είναι μια σπάνια δερματική βλάβη (εξάνθημα) το οποίο σχετίζεται με την κατανάλωση γλουτένης. Χαρακτηρίζεται από:

  • έντονο κνησμό
  • φλεγμονώδεις βλατίδες και κύστες στον πήχη, τα γόνατα, το τριχωτό της κεφαλής ή τους γλουτούς

ιατρικά προβλήματα

Ιατρικά Προβλήματα σχετιζόμενα με τη Γλουτένη και τη Δίαιτα Ελεύθερης Γλουτένης

Ο αποκλεισμός της γλουτένης οδηγεί, συνήθως, στη βελτίωση των συμπτωμάτων των παραπάνω ασθενειών. Η δίαιτα ελεύθερης γλουτένης είναι μια δίαιτα η οποία αποκλείει τροφές που περιέχουν γλουτένη. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία υπάρχουν 2 κατηγορίες τροφίμων που μπορούν να έχουν την επισήμανση (labeling) «ελεύθερο από γλουτένη» (gluten free).

  1. Πρώτη Κατηγορία

Η πρώτη κατηγορία τροφίμων περιλαμβάνει τροφές που έχουν υποστεί επεξεργασία με τέτοιο τρόπο ώστε να απομακρυνθεί η γλουτένη. Αυτά τα τρόφιμα έχουν διαμορφωθεί ειδικά για άτομα με δυσανεξία στη γλουτένη (π.χ. ψωμί χωρίς γλουτένη).

Η πρώτη κατηγορία τροφίμων έχει να κάνει με την επισήμανση «ελεύθερης γλουτένης» (gluten free) που βλέπουμε στα τρόφιμα. Η επισήμανση με μέγιστη περιεκτικότητα γλουτένης τα 20mg/kg προϊόντος ή «πολύ χαμηλό σε γλουτένη» στα 100mg/kg προϊόντος. Σύμφωνα με τον Colins και συνεργάτες (2018), άτομα με δυσανεξία στη γλουτένη μπορούν να καταναλώσουν με ασφάλεια 30mg γλουτένης την ημέρα. Άλλοι ερευνητές, όπως οι Catassi και συνεργάτες (2007), ισχυρίζονται ότι η μέγιστη πρόσληψη γλουτένης σε άτομα με κοιλιοκάκη μπορεί να είναι τα 50mg γλουτένης την ημέρα. 

  1. Δεύτερη Κατηγορία

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τροφές που από τη φύση τους δεν περιέχουν γλουτένη (όπως για παράδειγμα το ρύζι).

Να σημειώσουμε ότι το να ακολουθεί κάποιος  δίαιτα ελεύθερης γλουτένης απαιτεί όχι μόνο τον αποκλεισμό της πρόσληψης γλουτένης μέσω των τροφών αλλά και ειδική διαχείριση κατά την προετοιμασία του φαγητού στην επιφάνεια εργασίας. 

Αν πάσχεις από κάποιο ιατρικό πρόβλημα σχετιζόμενο με τη γλουτένη, μπορείς να κλείσεις το ραντεβού σου για εξατομικευμένες συμβουλές διατροφής ή να στείλεις τις απορίες σου στο info@baskini.gr.

Αποποίηση ευθύνης

Οι πληροφορίες που παρέχονται στο παρόν ιστολόγιο έχουν ενημερωτικό και μόνο χαρακτήρα και δεν προορίζονται για τη διάγνωση ή τη θεραπεία τυχόν ιατρικών θεμάτων. Ουδεμία από τις αναγραφόμενες πληροφορίες έχει πρόθεση να υποκαταστήσει οποιαδήποτε εξατομικευμένη ιατρική συμβουλή, διάγνωση, πρόγνωση ή θεραπεία. Χρειάζεται πάντα να ζητάτε ατομικές συμβουλές, προσαρμοσμένες στις δικές σας ανάγκες και επιθυμίες, από τον προσωπικό γιατρό και διαιτολόγο σας. Αν θέλετε το δικό σας εξατομικευμένο πρόγραμμα μπορείτε να κλείσετε online το ραντεβού σας ή να τηλεφωνήσετε στο 2310 229 099.

Βιβλιογραφία

  • Akhondi H, Ross AB. Gluten-Associated Medical Problems. [Updated 2022 Oct 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538505/
  • Catassi C, Fabiani E, Iacono G, D’Agate C, Francavilla R, Biagi F, Volta U, Accomando S, Picarelli A, De Vitis I, Pianelli G, Gesuita R, Carle F, Mandolesi A, Bearzi I, Fasano A. A prospective, double-blind, placebo-controlled trial to establish a safe gluten threshold for patients with celiac disease. Am J Clin Nutr. 2007;85:160-166.
  • Collin P, Vilppula A, Luostarinen L, Holmes GKT, Kaukinen K. Review article: coeliac disease in later life must not be missed. Aliment Pharmacol Ther. 2018;47:563-572. doi: 10.1111/apt.14490.
  • Makovicky P, Caja F, Rimarova K, Samasca G, Vannucci L. Celiac disease and gluten-free diet: past, present, and future. Gastroenterol Hepatol Bed Bench. 2020;13(1):1-7. :160-6. doi: 10.1093/ajcn/85.1.160. 
  • Makovický P, Chrenková M, Fľak P, Formelová Z, Novosadová V, Rajsky M, Vannucci L. The effect of selected feed mixtures on the duodenal morphology. Physiological research. 2018;67:955.